Auteur: Charlotte Dommerholt

In 2013 overleed Herman Verbeek; een veelzijdige Groningse priester. Naast zijn priesterschap was hij een periode politiek actief bij de Politieke Partij Radikalen (PPR) en later bij GroenLinks. Tevens was hij enige tijd voorzitter van Stichting Folkingestraat Synagoge en schreef hij gedichten en zangen. In de biografie Herman Verbeek (1936-2013): priester, politicus, publicist gaat Stefan van der Poel, historicus verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen en gespecialiseerd in Joodse geschiedenis en Midden-Europa, dieper in op het leven van Verbeek. Hij gaat met name in op Verbeeks innerlijke worstelingen en die met de wereld om zich heen. De veelzijdige en kleurrijke persoon die Verbeek was, kende namelijk vele tegenstrijdigheden: als priester had hij moeite met het bestaan van God; als politicus had hij moeite met politiek en als man die graag alleen was, had hij mensen om zich heen nodig. Deze worstelingen en tegenstrijdigheden staan dan ook centraal in dit boek. De aanleiding voor het schrijven van deze biografie blijft echter onduidelijk, net als de connectie van de auteur met Verbeek.

Op chronologische wijze wordt de lezer meegenomen door het leven van Verbeek: zijn jonge jaren, het priesterschap, zijn politieke carrière, maar ook de noodzaak om te schrijven en zijn geaardheid komen aan bod. Tevens is er een apart hoofdstuk gewijd aan de rol van Verbeek binnen de Folkingestraat Synagoge en hoe hij zich heeft ingezet voor het behoud van het gebouw toen er sprake was van sloop halverwege de jaren ’70. Een steeds terugkerende kwestie in deze biografie vormt de autoritaire vader van Verbeek waarmee hij een moeilijke relatie had. Het idee van het voldoen aan zijn vaders verwachtingen en de levenslange zoektocht naar goedkeuring lopen als een rode draad door het verhaal.

Zonder veel voorkennis wordt het voor de lezer duidelijk dat Verbeek een man was met radicale opvattingen die hij niet zomaar wilde bijschaven. Van der Poel schrijft dan ook het volgende: ‘Verscheidende mensen beschouwden hem als drammerig, eigenzinnig, radicaal, betweterig en – het woord viel al eerder bij de bisschop – ‘irritant.’’[1] Dit beeld wordt gedurende het werk genuanceerd en verder toegelicht. Naar buiten toe kwam Verbeek radicaal over, want hij had uitgesproken meningen en was rechtlijnig. Deze eigenschappen kostten hem uiteindelijk zijn plaats bij GroenLinks. Tegelijkertijd laat het boek een innerlijke strijd zien van een man wiens wortels al in zijn jeugd beschadigingen opgelopen hadden en die dit de rest van zijn leven met zich zou meedragen.

Ondanks de bescheiden omvang van het werk krijgt de lezer een heldere indruk van Verbeek. De hoeveelheid documenten die door hem zijn nagelaten – welgeteld elf meter aan brieven, boeken en andere documenten – die ook duidelijk naar voren komen in dit boek, geven een zeer persoonlijke inkijk in zijn leven en zijn gedachtewereld. Van der Poel schetst in rake bewoording Verbeeks complexe persoonlijkheid, afgewisseld met beeldende citaten afkomstig uit briefwisselingen en boeken. Verhalen speelden een belangrijke rol in het leven van Verbeek en verschillende anekdotes die hij zelf gedurende zijn leven vertelde, komen terug in deze biografie en geven het extra kleur. Maar Van der Poel gaat ook kritische analyses niet uit de weg. Deze analyses zijn veelal van psychologische aard en geven inzicht in de gedachtegangen van Verbeek. Een voorbeeld hiervan is een opmerking over de negatieve manier waarop mensen zichzelf en anderen benaderen, vanwege een gevoel van inferioriteit jegens de ander.[2] De biografie weet op momenten een beklemmende sfeer neer te zetten, die Verbeeks gevoelens van eenzaamheid en de worstelingen die hij doormaakte weet te benaderen. Dit maakt dat het niet altijd een makkelijk boek is om te lezen, maar het zorgt wel voor een indringende inkijk in zijn leven.

Het werk is compact geschreven, maar de hoeveelheid aan informatie zorgt er wel voor dat de biografie ondanks de toegankelijke en vlotte schrijfwijze regelmatig even weggelegd moet worden om de gelezen tekst te kunnen verwerken. Ook de beklemmende sfeer die het werk van tijd tot tijd oproept, draagt hieraan bij. Tevens wordt ervan uitgegaan dat de lezer bekend is met de achtergronden van de christelijke (katholieke) dogmatiek, omdat hier behoorlijk diep op wordt ingegaan. Zonder deze voorkennis kan het lastig zijn om de gedachtegangen van Verbeek te volgen en om de veranderingen die zijn denken onderging te kunnen begrijpen. Een greep uit de zeventig stellingen die Verbeek opstelde om de discussie aan te gaan over het vraagstuk of de paus de werkelijke opvolger van de apostel Petrus is, vormen hier een voorbeeld van.[3] Tot slot worden enkele personen – waaronder schrijver Nico Rost – nauwelijks tot niet geïntroduceerd, waardoor de relatie van deze mensen met Verbeek niet helder is en onduidelijk blijft waarom deze mensen genoemd worden. Lezers die niet tot op zekere hoogte bekend zijn met de Joodse historie in het algemeen en de Joodse geschiedenis binnen de stad Groningen zullen hierdoor met vragen achterblijven.

Verbeek had een voorliefde voor verhalen en met deze biografie is nu ook het verhaal van zijn leven opgetekend. Een verhaal dat niet alleen de mooie kanten van het bestaan laat zien, maar zeker ook de moeilijke. Een verhaal over een moeilijke man, die bovendien het leven voor zichzelf niet makkelijk gemaakt heeft.