Auteur: Jitse Daniels
In 2006 schreef de Britse geleerde John Sutherland How to Read a Novel, een behulpzame handleiding die lezers moet helpen om gerichter en eenvoudiger het perfecte boek te vinden. Sutherland constateert dat een mens met de rijkdom van Bill Gates via het internet zo’n half miljoen boeken kan laten bezorgen. Met een werkweek van veertig uur en een tijdslimiet van drie uur per boek kost het je ongeveer 163 levens om ze allemaal te lezen. Zijn conclusie: we moeten kritisch selecteren wat we lezen. Maar hoe doe je dat? Ga je af op verkoopcijfers van boekhandels of websites, de reviews van critici, de eerste zin, of de omslag van een boek? Het antwoord van Sutherland: geen van deze opties! Hij beroept zich op de Canadese filosoof Marshall McLuhan (1911-1980), de auteur van de Gutenberg Galaxy (1962), die een halve eeuw geleden de oplossing al had gevonden. Blader naar pagina negenenzestig en begin te lezen. Als deze bladzijde je bevalt, koop dan het boek.
Het boek dat ditmaal aan deze test onderworpen wordt, is natuurlijk een uiterst lastige om op basis van één pagina te beoordelen. Weinig boeken wekken zóveel discussie, vragen, verwondering, verontwaardiging en bovenal veroordeling op. En terecht. De man die dit boek geschreven heeft is de grootste misdadiger uit de geschiedenis van de mensheid, en in dit boek doet hij zijn plannen voor oorlog en onderdrukking verbazingwekkend openlijk uit de doeken. Weerzinwekkend en tegelijk fascinerend. Wat bracht Hitler tot deze ideeën, en hoe kon dit ooit door iemand positief ontvangen worden? Uiteraard is er inmiddels genoeg onderzoek geweest om een bibliotheek te vullen op basis van deze en verwante vragen, opdat wij kunnen begrijpen en zodoende kunnen leren van de aaneenschakeling van misstappen die een land kan maken onder de directie van een maniak. Hierin schuilt voor ons ook de waarde van Mein Kampf. Een hernieuwde aandacht voor dit boek, met name door de vertaling van historicus Willem Melching is dan ook wel terecht. In deze vertaling biedt Melching de nodige context, kanttekeningen en kritiek die in een moderne versie van Mein Kampf niet mogen ontbreken. Het is deze recente, Nederlandse versie die hier aan de hand van de pagina 69-test getoetst wordt.
In de passage die wij aantreffen, onderdeel van het hoofdstuk met de veelzeggende titel ‘Weense jaren van leren en lijden’, vertelt Hitler over zijn vroegere liefde voor architectuur, zijn passievolle studie van deze discipline en zijn ambitie om bouwmeester te worden. Een wonderlijk detail dat maar weinigen over Hitler zullen weten. Al snel weidt Hitler echter uit over zijn eigen manier van studeren, zijn eigen ‘belezenheid’ en het gebrek aan echte ‘belezenheid’ bij hen die zich in die tijd tot de ‘intelligentia’ rekenden. In deze korte passage schijnt al een merkwaardig trekje door van Hitler dat het beste omschreven kan worden als een talent voor tunnelvisie, dat hier duidelijk naar voren komt door de wijze waarop volgens Hitler kennis vergaard moet worden. Volgens hem zijn de meeste mensen die veel lezen evenwel niet ‘belezen’: ‘Ze verstaan de kunst niet uit een boek het voor hen waardevolle te scheiden van het waardeloze.’ Noodzakelijkerwijs is natuurlijk elke vorm van kennis verwerken en toepassen selectief, maar hierin gaat Hitler wel zo ver dat alle kennis die zelfs maar van twijfelachtige waarde is voor de specifieke behoeften van de lezer zelf, het liefst niet eens gelezen, dan wel zo snel mogelijk vergeten dient te worden. Een dergelijk recept voor kennis vergaren zal tegenwoordig vooral door complotdenkers en klimaatsceptici omarmd worden.
De 69e pagina van Mein Kampf onthult tamelijk sprekend dat het boek zich niet zozeer leent voor het vergaren van wijsheden en levenslessen, zo zouden de meeste lezers hopelijk beamen, maar dat het boek wel een onmisbare bron van kennis is over Hitler zelf, voor breder geïnteresseerden en voor experts. Wie Hitler, zijn wereldbeeld, en zijn plannen voor Duitsland zoals hij deze in de jaren 1920 kristalliseerde wil begrijpen, doet er goed aan dit boek te lezen. Bereid u echter voor op een tamelijk ongestructureerd verhaal waarin ‘me’, ‘mijn’ en ‘ik’ veruit de meest voorkomende woorden zijn.
.