Het leven is kort en de boeken zijn lang: is het dan vreemd dat men probeert zich er zo vlug als dat gaat vanaf te maken?

– August Wilhelm Schlegel

Door: Lutske Holthuis

In 2006 schreef de Britse geleerde John Sutherland How to Read a Novel, een behulpzame handleiding die lezers moet helpen om gerichter en eenvoudiger het perfecte boek te vinden. Door googlewerd in 2010 het aantal boeken in de wereld geschat op 129,864,880. We kunnen concluderen dat mensen kritisch moeten selecteren op wat het waard is om te lezen. Maar hoe doe je dat? Sutherland raadt de methode aan van de Canadese filosoof Marshall McLuhan (1911-1980). Blader naar pagina 69 en begin te lezen, als deze bladzijde je bevalt koop dan het boek.

De weg voor een geschiedenisstudent naar een erudiete geleerde is lang en een keuze voor een klassiek historisch werk is niet eenvoudig gemaakt. Tijdens de hoorcolleges passeert menig historicus de revue en kun je geïnspireerd raken om een boek van een grootheid zoals Michel Foucault of Voltaire te lezen, maar met welk boek kun je het beste beginnen? Wij van Groniek begrijpen dit probleem en zullen jullie een eindje op weg helpen. Eens per maand doen wij de ‘pagina 69 test’ en schrijven onze de bevindingen voor jullie op.

Dante’s Purgatio

Ditmaal is een meesterwerk uit het eerste kwart van de veertiende eeuw aan de beurt: het tweede deel van Dante Alighieri’s magnum opus de Divina Commedia: Purgatio. Dante vertelt het verhaal van de reis door de drie rijken van het katholieke hiernamaals: hel, vagevuur en paradijs. Aan de hand van ontmoetingen op zijn reis beschrijft Dante de kosmologie en het morele universum. Dante wordt op zijn reis begeleid door de zielen van de grote dichter Virgiliusen zijn jong gestorven geliefde Beatrice.

Pagina 69…

Pagina 69 begint met Canto (vers) V, ‘De boetelingen van het laatste uur’. Dante beschrijft hoe hij net afscheid heeft genomen van de ‘schaduwen’ en hoe hij nu in de voetstappen van zijn ‘Leider’ treedt. Plotseling klinkt er echter een kreet van een verloren ziel, die Dante’s aanwezigheid in het vagevuur verdacht vindt: ‘He seems to bear himself like one alive’. De zielen in het vagevuur kijken vol verbazing toe hoe de ‘Meester’van Dante hem vraagt waarom hij zijn pas vertraagt: ‘What is it to thee what they whisper there?’‘Leader’ en ‘Master’ worden met hoofdletter geschreven, maar het is vanuit pagina 69 alleen niet helemaal duidelijk of Dante hier God of Vergilius bedoelt. God – of Vergilius – vraagt hem om standvastig te zijn ‘like a firm tower that never shakes it top for blast of wind’. Dante moet volgen, zonder zich iets aan te trekken van de fluisterende stemmen. Dante vertelt vervolgens hoe zielen zich verzamelen op de helling voor hem, terwijl ze de Miserere zingen (vrij vertaald ‘smeekbede’, of ‘psalm’). Wanneer ze zien dat lichtstralen niet dwars door het lichaam van Dante schijnen, maar dat hij een schaduw heeft, vragen ze hem naar zijn ‘conditie’: is hij een levende ziel of een dode?

Lezen: Ja of Nee?

De complete tekst van Purgatio heeft zoveel complexe lagen van betekenis dat het onmogelijk is om uit een paar regels op te kunnen maken op welke manier Dante op pagina 69 reflecteert op, bijvoorbeeld, de politieke situatie in Florence. Je zult toch echt één van de drie volumes van de Divina Commedia moeten lezen, wellicht Purgatio, om hier een goed beeld van te kunnen krijgen. De pagina geeft echter wel een heel mooi beeld van het taalgebruik en de beeldspraak van Dante. Hij gebruikt de noties van licht en schaduw om aan te geven wanneer een ziel levend is, of ‘verloren’ in het vagevuur. Uit deze pagina wordt meteen de religieuze thematiek en symboliek duidelijk, die door de hele Divina Commedia een centrale rol spelen. Op basis van deze pagina 69test zou ik zeker de hele vertaling van de Purgatiowillen lezen. De pagina nodigt uit om de kosmologie en gedachtewereld van Dante te volgen en proberen te doorgronden. Er spreekt een bepaalde mystiek en sterke symboliek uit de pagina, die de Purgatio in zijn geheel – voor nu – spannend maken.